03 May 2025 9 min read Khái Niệm

Meme Chính Trị: Khi meme định hình quyền lực ở "trật tự thế giới mới"

Meme hóa chính trị: hiện tượng Trump và Musk biến đổi cách vận hành quyền lực khi biểu tượng, cảm xúc và viral quan trọng hơn chính sách. Họ không chỉ dùng meme, mà đã trở thành meme, thay đổi bản chất đối thoại dân chủ hiện đại.

"Meme hóa chính trị" (political memefication) không đơn thuần là xu hướng nhất thời mà là sự chuyển dịch trong cách quyền lực được tạo dựng, lan truyền và củng cố. Hai nhân vật tiêu biểu cho hiện tượng này chính là Donald Trump và Elon Musk, những bậc thầy biến bản thân thành biểu tượng văn hóa số.

Từ Trò Đùa Đến Vũ Khí Quyền Lực

Meme không còn đơn thuần chỉ còn là những hình ảnh hài hước được chia sẻ trên mạng xã hội. Trong bối cảnh chính trị hiện đại, chúng đã trở thành công cụ định hình thực tại tập thể.

Đặc điểm của meme là khả năng truyền tải ý tưởng phức tạp thông qua hình ảnh đơn giản, dễ nhớ và kích thích cảm xúc tức thời. Chính những đặc tính này đã biến meme thành vũ khí quyền lực trong thời đại "hậu sự thật" (post-truth).

💡

"Hậu sự thật" là hiện tượng khi cảm xúc và niềm tin cá nhân có sức ảnh hưởng lớn hơn sự thật khách quan trong việc hình thành quan điểm của công chúng.

Trump và Musk nhận ra tiềm năng này từ rất sớm. Họ không chỉ sử dụng meme như một công cụ truyền thông, họ đã tự biến bản thân trở thành meme sống. Mọi hành động, phát ngôn của họ đều được thiết kế (hoặc tình cờ phù hợp) để trở thành nội dung viral, thống trị các cuộc thảo luận và chiếm lĩnh không gian truyền thông.

Chiến Lược Meme Hóa Chính Trị của Trump

Từ chiến dịch tranh cử năm 2015, Donald Trump đã thể hiện sự nắm bắt sâu sắc về sức mạnh của "meme hóa" trong chính trị.

Khẩu hiệu "Make America Great Again" không chỉ là slogan mà đã trở thành biểu tượng văn hóa, một meme chính trị mạnh mẽ với khả năng lan truyền phi thường. Chiếc mũ đỏ MAGA đã trở thành vật phẩm biểu tượng, một công cụ nhận diện tức thì cho người ủng hộ.

Tài năng đặc biệt của Trump là khả năng meme hóa bản thân:

Ngôn ngữ đơn giản, gây sốc: Trump sử dụng những câu ngắn, trực diện, dễ trích dẫn và thường gây tranh cãi, khiến chúng dễ dàng lan truyền như meme.
Chiến lược "bão thông tin": Ông liên tục tạo ra nhiều tuyên bố gây sốc trong thời gian ngắn khiến công chúng và báo chí không thể xử lý kịp. Khi cơ quan kiểm chứng thông tin còn đang bận rộn với tuyên bố thứ nhất, Trump đã chuyển sang tuyên bố thứ hai, ba, bốn...
Biến lời chỉ trích thành huy hiệu vinh dự: Khi Hillary Clinton gọi những người ủng hộ Trump là "deplorables" (đáng khinh), Trump đã nhanh chóng biến điều này thành danh hiệu tự hào cho người ủng hộ mình, một ví dụ điển hình về việc "meme hóa" lời chỉ trích.
Đặt biệt danh cho đối thủ: "Crooked Hillary", "Sleepy Joe" - những biệt danh này hoạt động như meme, dễ nhớ và gợi lên phản ứng cảm xúc tức thì, đồng thời định hình cách công chúng nhìn nhận đối thủ của ông.

Elon Musk, chúa tể meme

Dù chỉ tham gia vào DOGE (Uỷ ban hiệu quả chính phủ) một thời gian, nhưng Elon Musk đã trở thành một hiện tượng chính trị-văn hóa, vận dụng sức mạnh của meme để tác động đến các quyết định có ảnh hưởng toàn cầu.

Giao tiếp phi truyền thống: Musk giao tiếp trên 𝕏 như một người dùng Reddit hay 4chan thông thường, không theo quy tắc ứng xử thông thường của một CEO. Điều này tạo cảm giác thân thiện, "authentic" với GenZ và giới công nghệ.
Meme hóa thị trường tài chính: Những dòng tweet của Musk có thể làm biến động giá Dogecoin hay cổ phiếu Tesla, minh họa cách meme có thể chuyển hóa thành quyền lực kinh tế thực tế.
Biến các quyết định kinh doanh thành meme: Việc mua lại Twitter và đổi tên thành 𝕏, thay biểu tượng chim xanh, sa thải nhân viên qua tweet... đều được thực hiện theo phong cách meme, tạo hiệu ứng lan truyền tối đa.
Sử dụng meme để định hình chính sách: Khi Musk đăng meme về việc giá thuốc quá cao ở Mỹ hay chỉ trích chính sách kiểm duyệt, ông đang sử dụng ngôn ngữ meme để tham gia vào các cuộc tranh luận chính sách công nghiêm túc.
Đặt tên meme cho chính nhân sự thân cận: Việc Elon Musk gọi Edward Coristine, một nhân sự tài năng dưới quyền DOGE là Big Balls và việc này lan toả khắp phương tiện truyền thông là ví dụ điển hình nhất thể hiện sức mạnh về cách dùng meme của Elon.

Tác Động Sâu Rộng Của "Meme Hóa Chính Trị"

Hiện tượng "meme hoá chính trị" đang tạo ra những chuyển biến căn bản trong hệ thống chính trị-xã hội:

Chuyển dịch: từ chính sách sang cảm xúc
Các cuộc tranh luận chính trị ngày càng ít tập trung vào nội dung chính sách, thay vào đó là những phản ứng cảm xúc tức thời được kích hoạt bởi meme. Người nắm quyền không còn cần phải chứng minh năng lực chuyên môn mà chỉ cần tạo ra thông tin đủ hấp dẫn để lan truyền.

Xói mòn niềm tin vào thực tại
Khi càng nhiều người tiếp xúc liên tục với meme chính trị, họ dần hình thành thói quen tiêu thụ thông tin dựa trên sự hấp dẫn thay vì độ chính xác. Điều này làm suy yếu uy tín của các nguồn thông tin truyền thống như báo chí, học giả hay chuyên gia.

Tái định nghĩa tiêu chuẩn lãnh đạo
Trong kỷ nguyên meme, khả năng "tạo trend" và viral trở thành tiêu chí quan trọng song song với năng lực quản trị hay chuyên môn. Nhà lãnh đạo lý tưởng vừa phải là người có tầm nhìn chính sách sâu sắc, mà cũng cần là người có khả năng "chiếm sóng" liên tục.

Biến đối lập thành nguyên liệu lan truyền
Một nghịch lý thú vị là khi chỉ trích Trump hay Musk bằng meme, người phản đối vô tình làm tăng độ phủ sóng và sức mạnh của họ. Trong thế giới meme, sự chú ý, dù tích cực hay tiêu cực, đều là nguồn lực quý giá.

Phân cực xã hội sâu sắc hơn
Meme thường đơn giản hóa các vấn đề phức tạp tạo ra các "bộ lạc" kỹ thuật số với ít không gian cho thỏa hiệp hay đối thoại. Điều này làm trầm trọng thêm tình trạng phân cực trong xã hội.

Meme: Rủi ro trở thành công cụ thao túng

Chúng ta cần thừa nhận sức mạnh của meme, từ đó hãy cẩn trọng vì những mục đích có tính chất thao túng của nhóm người xấu trên internet, hoặc nhóm chống phá nhà nước.

Sức mạnh thao túng của meme nằm ở:

Đơn giản hóa vấn đề phức tạp: Meme nén thông tin phức tạp thành hình ảnh đơn giản, dễ tiêu thụ và thường bỏ qua các sắc thái quan trọng.
Lan truyền nhanh hơn sự thật: Nghiên cứu từ MIT cho thấy thông tin sai lệch lan truyền nhanh hơn 70% so với sự thật, đặc biệt khi được đóng gói dưới dạng meme hấp dẫn.
Tạo cảm giác cộng đồng giả tạo: Meme tạo ra cảm giác "người trong cuộc" cho những ai hiểu được chúng, tạo ra các nhóm "in-group" củng cố các bong bóng lọc.
Vũ khí chống lại sự chỉ trích: Khi một tổ chức xấu bị chỉ trích, họ có thể dùng meme thành lá chắn chống lại trách nhiệm giải trình.

💡

In-group (nhóm nội bộ): Là nhóm mà bạn cảm thấy mình thuộc về, những người "giống mình". Bong bóng lọc là hiện tượng khi bạn chỉ tiếp xúc với những thông tin, ý kiến tương đồng với quan điểm của mình do thuật toán mạng xã hội và thói quen tiêu thụ thông tin của bạn.

Kết Luận: Kỷ Nguyên Chính Trị Mới

Nếu chính trị từng là sân chơi của lý trí, thì nay nó được bổ sung thêm yếu tố: ai tạo được tâm điểm viral hơn.

Hiện tượng meme hóa chính trị đại diện cho một chuyển dịch căn bản trong cách thức vận hành của quyền lực trong thời đại số. Trump và Musk không chỉ là người hưởng lợi từ xu hướng này mà còn là những kiến trúc sư tích cực định hình nó. Họ hiểu rằng trong thế giới thông tin bão hòa hiện nay, việc chiếm lĩnh tâm trí công chúng quan trọng hơn việc chiếm lĩnh lý trí của họ.

Điều này đặt ra thách thức lớn cho các nền dân chủ: làm thế nào để duy trì các cuộc thảo luận chính trị có ý nghĩa trong một môi trường ngày càng bị chi phối bởi meme?

Câu trả lời có lẽ không phải là đẩy lùi xu hướng meme hóa, vốn không thể đảo ngược, mà là tìm cách khai thác sức mạnh của meme để truyền tải những ý tưởng có giá trị và phức tạp hơn, nhằm nâng cao chất lượng đối thoại dân chủ thay vì làm suy yếu nó.